5 opartych na dowodach naukowych korzyści zdrowotnych oregano

Oregano to popularna, zwyczajowa nazwa lebiodki pospolitej (z łac. Origanum vulgare L). Jest to gatunek rośliny wieloletniej z rzędu jasnotowców (Lamiaceae), rosnący w rejonie Afryki Północnej, Europy i Azji, a także w Polsce – na terytorium całego kraju, jako tzw. „dziki majeranek”, znany także w zależności od regionu jako „macierzyca”, „macierduszka” czy „macierzanka wysoka” (W. Poprzędzki, 1990). Oregano rozrasta się w miejscach nasłonecznionych, zwłaszcza w zaroślach i lasach. Coraz częściej spotyka się je także w uprawie hodowlanej, np. w przydomowych ogródkach lub jako zioło doniczkowe.

Znane przede wszystkim w kuchni śródziemnomorskiej przyprawa to zazwyczaj mieszanka kilku odmian ziela uprawnego. Współcześnie uznaje się, iż istnieją 44 gatunki, 6 podgatunków, 3 odmiany i 18 naturalnie występujących mieszańców oregano (S. E. Kintzios, 2002). Do najbardziej znanych, europejskich odmian należą oregano greckie (z łac. Origanum vulgare subsp. hirtum) oraz tureckie (z łac. Origanum onites).

Charakterystyka morfologiczna i fizyczna lebiodki pospolitej

Oregano to rozgałęziająca się, prosta roślina zielona, która w kulminacyjnym momencie wzrostu osiąga wysokość do 80 cm. Jej cechą szczególną jest całkowite owłosienie oraz – znacznie rzadziej – purpurowe wybarwienie. Lebiodka pospolita w okresie kwitnienia (od czerwca do sierpnia) posiada drobne różowoliliowe kwiatostany oraz brunatne owoce, tzw. rozłupki. Kłącze rośliny stanowią natomiast silne i liczne rozłogi.

Za główny surowiec zielarski uznaje się ziele oregano(z łac. Origani Herba). Naprzeciwlegle ułożone liście rośliny mają jajowaty, tępy, czasami lekko ząbkowany kształt. Na ich powierzchni znajdują się niewielkie, prześwitujące punkty, które pełnią funkcję gruczołów stymulujących wytwarzanie olejków eterycznych, decydujących o intensywnym i charakterystycznym zapachu całej rośliny.

Zastosowanie oregano w dawnej medycynie naturalnej, kulinariach i kosmetologii

Lebiodka pospolita jest jedną z najdłużej stosowanych roślin leczniczych. Początkowo oregano stosowano jako roślinę „magiczną”, symbol radości i szczęścia – podczas obrządków rytualnych. Grecy używali lebiodki w trakcie i po kąpieli – np. jako olejku do masażu i składnik aromatyzujący wodę. Jej obecność w dawnej medycynie poświadczają źródła naukowe, mówiące o znaczeniu właściwości leczniczych w teoriach głoszonych przez starożytnych prekursorów, „ojców” współczesnej medycyny – Hipokratesa i Arystotelesa (A.A. Cavelius, 2005). O popularności stosowania oregano w celach leczniczych świadczą także liczne źródła z zakresu ziołolecznictwa i zielarstwa – jedne z najstarszych rycin i charakterystyk ziela znaleźć można m.in. w zielniku z XII wieku (Pseudo-Apuleius, Herbarium). Dawni medycy zalecali stosowanie oregano w dolegliwościach bólowych – np. głowy czy zębów, jako lek odtruwający, wzmacniający układ nerwowy, łagodzący choroby płuc oraz hemoroidy.

Dziś oregano stanowi przede wszystkim powszechnie stosowaną przyprawę kulinarną, wzbogacającą smak dań kuchni prowansalskiej. Olejek z oregano jest także składnikiem współczesnej gamy kosmetyków pielęgnacyjnych – mydeł, płynów do kąpieli, olejków, szamponów i odżywek do włosów. Znajduje również zastosowanie w produkcji past do zębów i płynów do płukania jamy ustnej czy gardła. Poniżej prezentujemy listę 5 korzyści zdrowotnych wynikających ze spożycia oregano w codziennej diecie.

1. Oregano jako źródło substancji o działaniu leczniczym

Głównym składnikiem ziela oregano jest olejek eteryczny, zwany tymolowym (do 3% składu chemicznego)– zawierającym znaczne stężenia tymolu, karwakrolu i seskwiterpeny – organicznych związków chemicznych o właściwościach farmakologicznych, których ilość wynosić może do 60% (A. Mścisz, E. Czosnkowska, 2008). Wymienione izomery wykazują działanie pobudzające ośrodki naczynioruchowe, przeciwbólowe i przeciwskurczowe. Zastosowane miejscowo regulują temperaturę organizmu, działają napotnie, rozgrzewająco i antybakteryjnie – niszczą m.in. bakterie ropne i objawy stanów zapalnych. Oprócz wymienionych substancji aromatyzujących liście lebiodki pospolitej są bogate w wiele bioaktywnych czynników ważnych dla procesów ogólnoustrojowych organizmu – m.in. garbniki, fitosterole, flawonoidy (apigenina, luteolina, kwercetyna, kemferol, eriodykcjol, naryngenina) oraz liczne rodzaje kwasów fenolowych – wanilinowy, p-hydrobenzoesowy, kawowy, ferulowy, galusowy, chlorogenowy i dihydroksykawowy, ursolowy oraz rozmarynowy (S. Borgis, 2002; A. Mścisz, E. Czosnkowska, 2008).

2. Właściwości antybakteryjne oregano

Liście „dzikiego majeranku” posiadają właściwości odkażające, dezynfekujące i antybakteryjne. Jako środek antyseptyczny zapobiega występowaniu stanów zapalnych, rozwojowi bakterii i drobnoustrojów – np. w jamie ustnej w związku z dolegliwościami bólowymi dziąseł lub zębów (A. Mścisz, E. Czosnkowska, 2008).

3. Zastosowanie oregano w zaburzeniach pracy układu trawiennego

Oregano to roślina lecznicza, która z powodzeniem może być również stosowana w dolegliwościach związanych z zaburzeniami układu pokarmowego i wydalniczego. Ziele lebiodki pospolitej wykazuje bowiem działanie wspomagające funkcjonowanie tych narządów. Napar z oregano – zazwyczaj w połączeniu z innymi ziołami – działa wiatropędnie, stymuluje pracę jelit, przeciwdziała występowaniu biegunek i zwiększa częstotliwość oddawania moczu. Wymienione właściwości lecznicze pozwalają stosować oregano w leczeniu i profilaktyce atonii jelit, w procesach ich nadmiernej fermentacji, a także bębnicy, niedoczynności wątroby oraz wspomagająco w chorobach wrzodowych żołądka i dwunastnicy.

4. Znaczenie zawartych w oregano olejków eterycznych w lecznictwie

Ze względu na wysokie stężenie związków eterycznych lebiodce pospolitej przypisuje się liczne właściwości wspomagające funkcjonowanie organizmu. Jako że oregano wchodzi w skład niektórych kosmetyków i preparatów dermatologicznych, wykorzystuje się je zwłaszcza w przypadku świądu, przy trudno gojących się ranach skóry czy wzmacniających i regenerujących kąpielach (np. w postaci płynu do kąpieli z dodatkiem ekstraktu z oregano). Zawarty w zielu olejek tymolowy – jako że posiada właściwości odkażające i antybakteryjne – znajduje także zastosowanie w płynach przeznaczonych do płukania jamy ustnej i gardła.

5. Prozdrowotne działanie oregano w chorobach układu oddechowego, infekcjach i grypie

W medycynie ludowej lebiodka pospolita uznawana była za antidotum w leczeniu astmy, zapaleniu oskrzeli i kaszlu. Zalecano ją jako środek o właściwościach wykrztuśnym, a także jako preparat ułatwiający płukanie gardła (np. w stanach zapalnych), inhalacjach dróg oddechowych (O.Suska i in., 2020). Popularnym wśród Amerykanów mitem była ponadto swego czasu teoria mówiąca o dobroczynnym wpływie olejku z oregano na proces leczenia stanów przeziębieniowych i grypopodobnych. Uważano wówczas, iż przyjmowany doustnie ekstrakt z lebiodki pospolitej wspomaga walkę organizmu z infekcjami bakteryjnymi i wirusowymi oraz zwalcza ich objawy. W 2005 roku. Federalna Komisja Handlu (z ang. Federal Trade Commission, FTC) jako niezależna agencja rządowa USA, wniosła do sądu powództwo przeciwko firmie rekomendującej stosowanie powyższych zaleceń. Sprawa zakończyła się na wokandzie sądowej, gdzie uznano, że twierdzenia te były nieprawdziwe i w momencie ich publikacji nie zostały naukowo potwierdzone (Federal Trade Commission, 2008).

Podsumowanie

Ziele oregano wykazuje szerokie zastosowanie w nie tylko w dziedzinie kulinariów, ale także przemyśle spożywczym, farmakologicznym, medycynie i kosmetologii. Mimo że jego właściwości lecznicze nie są w pełni poświadczone naukowo, współcześnie wciąż ceni się jego prozdrowotne działanie. Badania kliniczne koncentrują się natomiast się wokół możliwych zastosowań oregano i jego pochodnych (olejku oraz ekstraktu) zarówno jako naturalnego konserwantu, jak i potencjalnego składnika żywności funkcjonalnej, który wpływałby na znaczną poprawę funkcjonowania ludzkiego organizmu.

Źródła:
1. S. Borgis, Kwas rozmarynowy, ważny składnik terapeutyczny niektórych surowców roślinnych, Postępy Fitoterapii, 2002 nr 1-2.
2. Pseudo-Apuleius, Herbarium (with Old English glosses, 12th cent.) Oxford, Bodleian Library MS. Ashmole 1431. https://digital.bodleian.ox.ac.uk/objects/98127ed0-4bde-41e0-a93a-98a185b01de8/
3. A.A. Cavelius, Zioła w medycynie naturalnej. Bremen, 2005.
4. Federal Trade Commission, 2008. United States District Court, Northern District of Florida, Civil Action No. 3:05-CV-00170-RVMD: Complaint for permanent injunction and other equitable relief FTC.GOV
5. A. Mścisz, E. Czosnowska, Oregano – fascynująca przyprawa, ale czy tylko? Możliwe zastosowania, substancje aktywne, właściwości terapeutyczne, Postępy Fitoterapii, 2008, nr 4, s. 233-239.
6. S. E. Kintzios. Profile of the multifaceted prince of the herbs. In Oregano: the genera Origanum and Lippia. Edited by Spiridon E. Kintzios. London, 2002.
7. W. Poprzędzki, Ziołolecznictwo, Warszawa, 1990.
8. O. Suska, O. Turkot, K. Sikorska-Zimny, Oregano - właściwości i wykorzystanie przez ludzi, Innowacje w Pielęgniarstwie i Naukach o Zdrowiu, 2(5)/2020.